De Tropische Kas – een commentaar op de Concept Kaders van B&W van 8 juli 2014

Tropische plantenkas Wageningen
De tropische plantenkas van Wageningen UR, nu buiten gebruik

Wageningen Monumentaal en de Stichting Proeftuinen Groot Hinkeloord hebben gezamenlijk commentaar gegeven op de plannen voor de Tropische Kas volgens de Concept Kaders van B&W d.d. 8 juli 2014. Dit gebeurde ter gelegenheid van de bewonersavond op 4 november 2014. Hieronder een samenvatting van de inbreng van beide organisaties gezamenlijk. Daaronder volgt de tekst van de inbreng van beide organisaties, een commentaar op de gemeentelijke plannen voor de Tropische Kas.

Samenvatting:

Wij zien de Tropische Kas als onderdeel van het erfgoed van de universiteit.

  • Het behoud van de Tropische Kas zou zich moeten richten op een functie die gebruik maakt van de (gehele) hoofdvorm van de kas.
  • Wij zouden het zeer toejuichen als de kas als het enige icoon van het Wageningse onderwijs en onderzoek in de plantentaxonomie en de tropische (koloniale) teeltrichtingen weer een tropische functie zou huisvesten. Maar ook een bestemming met andere semi-openbare functies zoals expositieruimte, atelier of een forum voor presentaties sluiten we niet uit.
  • Als een combinatie met een nieuwe commerciële drager (woningen?) nodig is, dan moeten wel de bijzondere kwaliteiten van de kas worden gerespecteerd.

Het huidige plan en de stedenbouwkundige kaders van 8 juli jl. zijn er op gericht om ‘meters’ te maken. De aanwijzing van de kas als gemeentelijk monument en het behoud van een ‘ontzielde kas’ lijken een excuus voor een veel te ambitieus plan op deze plek langs de Arboretumlaan.

Wat moet er nu gebeuren?

Een nieuwe integrale vorm- en omgevingsstudie van een uitgebreider projectgebied dan alleen de Tropische Kas kan uitwijzen wat er op deze plek mogelijk is. Zo’n integrale aanpak kan ook gaan over de sloop van het Herbarium Vadense (op termijn?) en over vervangende nieuwbouw. Nieuwbouw los staand van het Gebouw met de Klok, maar misschien wel gecombineerd met de Tropische Kas. Een nieuw integraal plan voor de omgeving van de Tropische Kas zou kunnen voorzien in passende nieuwbouw op deze plek (gebouwen in het groen), in combinatie met het herstel van de allure van het Gebouw met de Klok en een groene hoek van de Arboretumlaan en de Generaal Foulkesweg.

Tot zover de samenvatting van het gezamenlijke standpunt van beide organisaties. Hieronder de  volledige tekst van het commentaar op het gemeentelijke plan van 8 juli 2014.

Stichting Proeftuinen Groot Hinkeloord, Vereniging Wageningen Monumentaal

Aan                       College van B&W Wageningen

Betreft                Reactie op concept kaders Tropische Kas

Datum                  4 november 2014

Wageningen Monumentaal en de Stichting Proeftuinen Groot Hinkeloord geven hier gezamenlijk commentaar op de plannen voor de Tropische Kas volgens de Concept Kaders van B&W d.d. 8 juli jl.

Wageningen Monumentaal is een vereniging voor stadsschoon. De vereniging bevordert het in stand houden van het stadsschoon en de monumentale en landschappelijke waarden in de gemeente Wageningen, in de meest ruime zin. De vereniging probeert reagerend en pro-actief zaken aan de orde te stellen. Reeds in 2007 heeft het bestuur de universiteit gewezen op de waarden van de vrijkomende gebouwen in Wageningen, onder meer op de Dreijen.

De Stichting Proeftuinen Groot Hinkeloord is opgericht met het oog op het herstel en het behoud van de cultuurhistorische waarden van het complex Groot Hinkeloord langs de Generaal Foulkesweg (vanaf de Villa Hinkeloord tot Microbiologie). Vanuit deze opgave pleit de stichting voor het behoud en zorgvuldig beheer van historische gebouwen en terreinen; het erfgoed van de universiteit.

Na het vertrek van de universiteit uit de stad is herontwikkeling een uitdaging. Wij pleiten er daarom voor die ontwikkelingen zodanig vorm te geven dat ze:

  1. recht doen aan de geschiedenis van onderwijs en onderzoek in Wageningen,
  2. de architectonische en stedenbouwkundige waarden versterken.

Concreet gaat het ons nu om de (her)herontwikkeling van de terreinen en gebouwen aan de Generaal Foulkesweg – het Gebouw met de Klok, het Herbarium Vadense en de Tropische Kas.

Vanuit deze benadering willen wij de drie gebouwen op de hoek van de Generaal Foulkesweg en de Arboretumlaan als volgt omschrijven.

Gebouw met de klok (J. Lokhorst, 1896). Architectuur van neoklassieke stijl door Van Lokhorst. Helaas verdwenen rond 1927 de hoekserre en de veranda’s, wat ten koste ging van het chaletkarakter en de plasticiteit van de gevel. Het gebouw is voor Wageningen van grote waarde. Vanwege zijn samenhang met het vroegere arboretum, als onderdeel van een reeks door van Lokhorst ontworpen Wageningse neoklassieke gebouwen (zoals de Rijks HBS aan de overzijde van de weg) en vooral ook door zijn functie als eerste hoofdgebouw van de Landbouwhogeschool (later Laboratorium voor Plantensystematiek). Het is vreemd dat het nooit op de gemeentelijke monumentenlijst is geplaatst.

  • Het Herbarium Vadense (W.R. de Vries, 1975) is gebouwd als nieuwe westelijke vleugel aan het Gebouw met de Klok. Het was bedoeld voor de huisvesting van de collectie gedroogde planten. Door de eenvoudige vorm en het gebruik van een lichtgrijze steen was het bedoeld ondergeschikt te zijn aan het oude gebouw. Het gebouw vormt echter een zodanig sterk contrast, dat het afbreuk doet aan de allure van het Gebouw met de Klok. Verder is de plaatsing van het gebouw op de hoek van de Generaal Foulkesweg en de Arboretumlaan – in de hoek van het arboretum – zeer ongelukkig. Het gebouw is een inbreuk op de sfeer van ‘monumentale gebouwen in het groen’, die in dit deel van Wageningen karakteristiek is. Het gebouw kan worden gesloopt.
  • De Tropische Kas (W.R. de Vries 1983). De architectuur van het gebouw is interessant door zijn lessenaarsvorm, bij de bouw bedoeld om de kas langs de Arboretumlaan meer allure te geven. Voor het overige is het exterieur zeer functioneel, bepaald door gemetselde wanden waarachter zich de dienstruimten bevinden. Bijzonderheden in het interieur zijn, behalve de 13,5 meter hoge grote lege ruimte, de twee hoge loopbruggen, de klimaatkamers en het 80 m3 grote reservoir voor de opvang van kalkarm regenwater. De Tropische Kas is voor Wageningen een uniek gebouw, vooral waardevol als icoon van de Wageningse Plantentaxonomie en de tropische (koloniale) teeltrichtingen. Zonder tropische planten blijft de waarde van dit gebouw wel beperkt. De hoge kosten voor een noodzakelijke nieuwe (dubbele!) beglazing en een nieuw duurzame verwarmingssysteem maken het tot nu toe helaas onmogelijk om nieuwe tropische plantencollecties terug te brengen. Bij de expositie Beelden op de Berg 2013 is overigens bewezen dat het gebouw ook een bijzondere potentie heeft als ontmoetings- en expositieruimte.

Wij zien de Tropische Kas als deel van het erfgoed van de universiteit.

  • De architectonische waarde van de kas zou worden versterkt met een invulling met een tropische plantencollectie. Het behoud van de Tropische Kas zou zich moeten richten op een functie die gebruik maakt van de hoofdvorm van de kas.
  • Wij zouden het zeer toejuichen als de kas als een icoon van het Wageningse tropische onderwijs en onderzoek behouden kan blijven. Liefst met een collectie tropische planten, die de kern vormt voor onderwijskundige en educatieve activiteiten. Maar ook een bestemming met andere semi-openbare functies zoals expositieruimte, atelier of een forum voor presentaties sluiten we niet uit. Zo’n herontwikkeling van de Tropische Kas zou een nieuwe bijdrage vormen aan de attractieve as die de Generaal Foulkesweg is (de gebouwen en terreinen van het voormalige arboretum De Dreijen, Groot Hinkeloord en het Belmonte Arboretum).

Als een combinatie met een nieuwe commerciële drager (woningen) nodig is, dan moeten wel de bijzondere kwaliteiten van de kas worden gerespecteerd. Dat wil zeggen dat de hoge glazen wand langs de Arboretumlaan zichtbaar blijft. En dat binnenin de hoofdvorm van de grote (planten)ruimte niet wordt aangetast en dat die ruimte vanaf de beide loopbruggen begaanbaar en beleefbaar blijft. Ruimtelijk gezien zal de eventuele nieuwe bebouwing de huidige hoofdvorm moeten respecteren. Vormstudies moeten uitwijzen of er voor de huidige voorstellen acceptabele alternatieven zijn.

Vanuit deze overwegingen beoordelen wij de plannen voor de Tropische Kas volgens de Concept Kaders van B&W d.d. 8 juli jl. als volgt.

  • De stedenbouwkundige kaders lijken er op gericht om ‘meters’ te maken. De aanwijzing van de kas als gemeentelijk monument en het behoud van een ‘ontzielde kas’ lijken een excuus voor een veel te ambitieus plan op deze plek langs de Arboretumlaan.
  • Ad 2. De projectgrenzen zouden de gehele hoek van de Arboretumlaan en de Generaal Foulkesweg moeten omvatten; dus niet alleen de Tropische Kas, maar ook het Herbarium Vadense en het Gebouw met de Klok.
  • Ad 3.1. Het is de moeite waard om te proberen de Tropische Kas overeind te houden. Voorwaarde is wel een nieuwe passende en realistische invulling, die de gehele hoofdvorm van het gebouw zal benutten. Een invulling met een semi-openbare functie verdient de voorkeur.
  • Ad 3.2. De status van beschermd gemeentelijk monument moet zich richten op een passende en realistische invulling, die de gehele hoofdvorm van het gebouw zal benutten.
  • Ad 3.3. Een ontwikkelprogramma van 80 nieuwe appartementen is veel te ambitieus voor deze plek. Dat gaat ten koste van de kas en ten koste van het groene karakter van de Arboretumlaan.
  • Ad 3.4. De tekening bij de stedenbouwkundige kaders d.d. 8 juli 2014 komt niet overeen met het volgens de tekst beoogde ‘behoud van de hoogte en leegte en zichtlijnen’ in de kas.
  • Ad 3.5. Aan nieuwe bebouwing aan de voorzijde kas moeten scherpere randvoorwaarden worden gesteld dan ‘lager dan de nok van de kas’.
  • Ad 3.6, 3.7, 3.8. Geen commentaar.

Tenslotte:

Een integrale vorm- en omgevingsstudie van een uitgebreider projectgebied kan uitwijzen wat er op deze plek mogelijk is. Zo’n integrale aanpak kan ook gaan over de sloop van het Herbarium Vadense (op termijn?) en over vervangende nieuwbouw. Nieuwbouw los van het Gebouw met de Klok, maar misschien wel gecombineerd met de Tropische Kas. Een integraal plan kan voorzien in passende nieuwbouw op deze plek (gebouwen in het groen), in combinatie met het herstel van de allure van het Gebouw met de Klok en een groene hoek van de Arboretumlaan en de Generaal Foulkesweg.

Harry Harsema,

Jan Krikke,

René Siemens,

Laurens van der Zee.